Azerbaycan

Tarih

Ana madde: Azerbaycan tarihi

Günümüzden Geçmişe Azerbaycan Türkleri 'nin tarihi;

• Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti (1921-1991)
• Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti (1918-1920)
• Rusya hakimiyyeti (1813-1918)
• Azerbaycan Hanlıkları (1747-1813)
• Safeviler (1501-1736)
• Akkoyunlular (1468-1501)
• Karakoyunlular (1410-1468)
• Timurlu hakimiyyeti (1380-1408)
• Celairiler (1357-1380)
• İlhanlılar (1256-1357)
• Eldenizliler (1136-1230)
• Selçuklu hakimiyyeti (1054-1136)
• Revvadiler (983-1054)
• Salariler (941-983)
• Saciler (879-941)
• Arap hakimiyyeti (705-879)
• Sabirler (638-705)

Azerbaycan'nın başkenti olan Bakü'de bir çok Rus bulunmaktadır.

Azerbaycan sözcüğünün kökeni

Azerbaycan'ın adı konusunda değişik görüşler bulunmaktadır. Burayı (M.Ö. 323) yöneten komutanlarından Atropates'ten geldiği söylendiği gibi "Od" anlamındaki azer sözcüklerinden geldiği de belirtilmektedir. Ancak, bu yer adının etimolojisi yapılırken, bu bölgede egemenlik Süren Kasar (Hazar) Türkleri'nin ismi de göz önüne alınmalıdır ve kaynaklara göre gerçek payı da büyüktür.

Selçuklu Türkleri'nin Azerbaycan'da görülmeleri ise 1015-1021 yılları arasındadır. Sultan Alparslan zamanında Azerbaycan'da Türkmenler sayesinde Azerbaycan'ın Türkleşmesi kolay gerçekleşmistir. Azerbaycan daha sonra İlhanlılar'ın egemenliğine girmiş ve bir süre Altınordu Devleti'nin hakimiyetinde kalmış; Akkoyunlu ve Karakoyunlular döneminde Türk nüfusu bakımından en yoğun dönemini yaşamıştır. Daha sonra Azerbaycan'da Safeviler, Afşar ve Kaçarlar hüküm sürmüşlerdir.

Bundan sonra sırasıyla; Şeki, Gence, Bakü, Derbent, Kuba, Nahcivan, Revan, Tebriz, Urmiye, Erdil hanlıkları dönemi başlamıştır.

Azerbaycan toprakları Rusların egemenliğine girdikten sonra Erivan'a ve Karabağ'a Ermeni'ler yerleştirilmeye başlanılmıştır.

Azerbaycan Türkleri, 1918 - 1920'de Kafkasya Kurultayı'nı toplamış ve 28 Mayıs 1918'de de ulusal Azerbaycan Devleti'ni kurmuşlardır. Bu devlet Orta Doğu'da ilk özerk cumhuriyet olmuştur. Ancak 1920'de Kafkasya ötesi Sosyalist Sovyet Cumhuriyetler Birliği'ne katılmak zorunda kalmıştır. 30 Eylül 1991'de SSCB çöküşüyle bağımsızlığını yeniden ilan etmiştir.

Azeriler Kafkasya bölgesinin en büyük Türk bölümünü oluşturmaktadır..

Bugüne kadar Kafkaslarda Türkçülük hareketlerinin merkezi hep Bakü olmuştur. Bu düşüncenin isim babaları Hüseyni Zade Ali, Ağaoğlu Ahmed, Ali Merdem Topçu Bey'dir.

Coğrafi konumu

Azerbaycan 38°-25 kuzey enlemleri ile 44°-50 doğu boylamları arasındaki coğrafı bölgeye yerleşmiştir. Sınırların uzunluğu 3600 km dir. Azerbaycan 657 metre deniz seviyesinden yüksektir ve topraklarının % 50'si dağlık alanlardır. Dağlık alanlar Büyük Kafkasya, Küçük Kafkasya ve Talış dağlarından meydana gelmektedir. En yüksek yeri Bazardüzü 4466 metre'dir. Hinal dağı, Delidağı, Kedidağı önemli dağlarıdır. Kura-Aras Ovası en büyük düzlüktür.

Azerbaycan iklimi dünyadaki 11 iklim çeşidinden 9 una sahiptir. Yıllık ortalama sıcaklığı 10 °C'nın üzerindedir. En büyük gölü 17,5 km² ile Hacıkabul Gölü'dür.

Azerbaycan'ın en uzun nehri 1364 km Hazar Denizi'ne dökülen Kura Nehri'dir. Kura'nın bir kolu olan Aras ise 1072 km'dir.

Demografik durumu

Kaynak:[1]

Ocak 1990 olaylarından sonra ülkede bulunan Rusların ve Karabağ'ın Ermeniler tarafından işgalinden dolayı Ermeniler'in göçü yoğunlaşmıştır. Karabağ dışındaki Azerbaycan topraklarında artık hemen hemen hiç Ermeni yaşamamaktadır.

Toplam nüfus büyüme oranı %0,89'dur.

Yaş grubu - Toplam nüfustaki payı

• 0-14 - 33.0
• 15-29 - 28.9
• 30-44 - 17.7
• 45-59 - 12.0
• 60 + - 8.4

Yukarı Karabağ

• Yüzölçümü: 4.400 km²
• Nüfusu: 295.000

Azerbaycan toprağı olan Karabağ bugün Ermeni işgali altındadır ve yaklaşık bir milyon Azeri Ermenilerin baskıları sonucu bölgeden göç etmeye zorlanmıştır.

Ermeniler, tüm Birleşmiş Milletler ve Agit kararlarına rağmen işgal ettikleri bölgelerden çekilmemektedirler.

Din

Azerbaycan'da halkın %94'ü Müslümandır (çoğunluğu Şii). Halkın geri kalanı ise (yaklaşık %4'ü) Hıristiyandır (çoğunluğu Rus Ortodoks Kilisesi, Gürcü Ortodoks Kilisesi ve Molokan). Çok küçük bir bölümü ise Yahudi

Siyasal ve sosyal yapılanmalar

Azerbaycan'da faaliyetini sürdüren önemli partiler şunlardır:

1. Yeni Azerbaycan Partisi (İktidar)
2. Anavatan Partisi
3. Milli Müsavat Partisi
4. Halk Cephesi
5. Milli İstiklal Partisi
6. Sosyal Demokrat Parti
7. Bağımsız Demokrat Parti
8. Milli Muhabbet Partisi
9. Tövbe Partisi
10. Halk partisi
11. Yeşiller Partisi
12. Demokrat Partisi
13. Demokratik Islahatlar Partisi
14. Ümid Partisi

Ekonomik ve sosyal yapı

1991'de bağımsızlığını aldıktan sonra, özellikle geçiş döneminin ilk yıllarında ekonomik alanda düşüşler olmuş ve para birimi olarak Manat'a bağlı kalmıştır. Ancak, Azerbaycan verimli tarım arazileri, doğalgaz, petrol ve demir cevheri bakımından zengin kaynaklara sahip bulunmaktadır. Ham petrol üretimi 2006' da günlük 600,000 varile ulaşmıştır.

Doğal gaz üretimi ise 1991 de 11 milyon m³ dur. Toplam doğalgaz rezervi 2 trilyon metreküp, petrol rezervlerin de 8 milyar varil olduğu savunulmaktadır. Ayrıca, petrokimya, yiyecek, giyim gibi hafif sanayide vardır.

• Turizm potansiyeli yüksek bir cumhuriyettir.
• Bankacılık ve sigortacılık gelişme süreci göstermektedir.
• En önemli ihracatı petroldur.
• Petro-kimya ürünleri de ihracatta önemli yer tutmaktadır.

ayrıca inşaat sektöründe farklı gelişmeler olmuştur

• İlk teleferik 2007 yılında Balakende hizmete açılmıştır.

Tarım ve Hayvancılık

Azerbaycan'ın yüzde 7'si tarıma elverişli topraklara sahiptir. Bu tarım topraklarının büyük bölümü de Kura ve Aras nehirleri etrafındadır ve ülkede, tarım büyük ölçüde sulamaya dayanmaktadır. Yetiştirilen başlıca ürünler tahıl, meyve, pamuk, çay, tütün ve üzümdür. Ayrıca, dut ağacından yılda 5.000 ton ipek kozası elde edilmektedir.

Azerbaycan tarımında ve ekonomisinde hayvancılığın da önemli yeri bulunmaktadır. En son verilere göre Azerbaycan'da 1,5 milyon sığır, 5 milyon koyun, 30 milyon kümes hayvanı bulunmaktadır. Arıcılık gelişmiştir.

Sanayi

Azerbaycan'da sanayi sektörü net maddi üretimin % 48,3 (1992 tahmini) oluşturmaktadır.

• Ağır Sanayi: Enerji, Metalurji, Makina, îmal, Kimya, Orman Ürünleridir.
• Hafif Sanayi: Dokuma, dikiş, deri, kürk, kunduradır.

Ulaşım

Azerbaycan gelişmiş bir ulaştırma sistemine sahiptir.

• Demiryolu: 2.090 km.
• Kara Ulaştırması: Karayolu 30.400 km.
• Deniz Ulaştırması: Hazar Denizi yoluyla yapılır.
• Hava ulaştırması:Bakü hava limanından yapılmakta olup Ankara, İstanbul, Paris, Moskova, Taşkent, Astana, Bişkek, Pekin gibi dünyanın diğer bölgeleriyle bağlantılıdır.

Eğitim

Azerbaycan'da eğitimin tüm diğer Türk devlet ve topluluklarına göre çok ileri seviyede olduğu görülür. 1991 istatistiki verilere göre 4775 okulda 1.503.000 öğrenci okumaktadır. Bugün okul sayısı 5.000'e, öğrenci sayısı 1.600.000'e ulaşmıştır.

Azerbaycan da 6.500 kültür tesisi, 4.605 adet kütüphane, 125 müze, 125 müzik okulu, 43 halk tiyatro salonu, 3.680 kültür evi bulunmaktadır. Okuma yazma oranı %97.5'dür. Bakü-Azerbaycan Devlet Üniversitesi ve buna bağlı Enstitüler bütün bilimsel, teknik, sağlık, sanat kollarını içerir boyutlardadır. Çok sayıda yabancı öğrenci bulunmaktadır türk öğrencilerin sayısı hergeçen gün artmaktadır

Sağlık

Azerbaycan'da sağlık hizmetleri verilirken üçlü bir sistem uygulanmaktadır.

1. İlk müdahale sağlık memurlarıyla yapılmakta,
2. Bunların yetersiz kalması halinde hastalar, hastahanelere gönderilmekte,
3. Hastahanelerin yetersizliği durumunda ise hastalar üniversitelerdeki araştırma hastahanelerine yollanmaktadır.

Böylece Azerbaycan halkı eşit biçimde sağlık hizmetlerinden yararlanmaktadır.

Sosyal Güvenlik

Azerbaycan'da sosyal güvenlik ağı maliyetleri oldukça yüksek olup, GSMH % 18'ini tutmaktadır. Emeklilik yaşı olarak kadınlarda 55 yaş, erkeklerde ise 60 yaş koşulu aranmaktadır.

Bugün Azerbaycan Cumhuriyeti ekonomik bağımsızlık kavramını benimsemiş ve 1991'den sonrada serbest piyasa ekonomisine geçerek dünyayla bütünleşmek istemiştir.

Ayrıca, özel mülkiyete izin verilmiş, borsa yasası çıkarılmış, devlet tahvilleri hazırlanmış, toprak kanunu ile topraksız çiftçiler topraklandırılmıştır. Kendi merkez bankasını kurmuş, düzenli bir vergilendirmeyi getirmiş ve ülkeye yabancı sermaye akışını sağlamıştır.

Birleşmiş Milletler, Agit, IMF gibi kuruluşların da üyesidir.