B- İSTİSNA AKDİ (ESER SÖZLEŞMESİ)
İstisna sözleşmesi, Borçlar Kanunu'nun 355’inci maddesinde tanımlanmıştır. Bu tanıma göre, “Onunla bir taraf (yüklenici), öteki tarafın (ısmarlayan - sipariş veren) ödemeyi taahhüt ettiği ücret karşılığında, bir eser meydana getirmeyi taahhüt eder - borçlanır.” Kanundaki tarife, ilmi araştırmalara ve yargı kararlarına göre istisna akdinin belirleyici unsurları şunlardır:
- Eser (Yapılacak Şey)
Akdin konusu, emek değil neticesidir. Hizmet değil, eser önemlidir.
- Bağımsızlık
Müteahhit (yüklenici) eserin meydana getirilmesini, işin sahibi de fiyatını (bedelini) vermeyi taahhüt ederler. Eserin meydana getirilmesi çalışması, işin sahibinin emrinde yapılmaz. Müteahhit çalışmasında serbesttir. Çalışmanın, işin sahibinin göstereceği yerde yapılması da, akdin niteliğini değiştirmez.
- Semen (Fiyat-Bedel)
İşin ücretidir. Eserin fiyatıdır.
- Süre (Zaman)
Sözleşmenin süresi vadeyi, başka bir anlatımla eserin teslim zamanını ifade eder.
Hizmet Akdi ile İstisna Akdini Birbirinden Ayıran Özellikler:
- Hizmet akdinde taraflar arasında (tabiiyet) bağımlılık vardır. Bu özellik iki akit arasındaki en önemli ayrıcalıktır.
- Hizmet akdinde konu, emeğin doğrudan kendisidir. Hizmet akdinde kişi, emeğini kiralar. İstisna akdinde ise, emek karşılığı vücuda getirilen şey (eser) taahhüdün konusudur.
- Hizmet akdinde ücret, emeğin kirasıdır. İstisna akdinde ise, ücret emek sonucu meydana getirilen eserin bedelidir.
- Hizmet akdinde çalıştırılanın işverene ait işyerinde veya işverenin göstereceği yerde çalıştırılması esastır. İstisna akdinde ise, akde konu olan işin işverenin işyerinde imali gerekmiyorsa, taahhüt eden tarafından kural olarak kendi işyerinde ve bağımsız olarak yapılır.
C- VEKALET AKDİ (VEKİLLİK SÖZLEŞMESİ)
Vekalet akdi, Borçlar Kanunu'nun 386’ncı maddesinde tanımlanmıştır. Bu tanıma göre; Vekil, sözleşme uyarınca kendisine yüklenen (sorumluluğuna verilen) işin yürütülmesini veya üzerine aldığı işin yerine getirilmesini borçlanır.
Borçlar Kanununa göre, işin görülmesiyle ilgili olup da diğer sözleşme türlerine girmeyen işlerde de vekalet akdi kuralları uygulanır. Vekalet akdinin belirleyici unsurları şunlardır:
Bir tarafta vekil, diğer tarafta iş sahibi vardır. Vekil, sahibine ait işin idaresini, bir hizmetin görülmesini üzerine alan kişidir. Vekilin, hizmetin görülmesindeki bağlılığı, hizmet akdinde olduğu gibi zorunlu değildir. Vekalet akdinde ücret kanuni şart değildir. Sözleşme veya teamül varsa vekil ücret isteyebilir. Ödenecek ücret hizmetin neticesi değil, kendisi içindir.
Konu Hakkında Örnekler:
- Bir inşaatın projesinin çizilmesi işlerinin yapılmasını taahhüt eden serbest meslek kazancı yönünden vergi mükellefiyeti bulunan inşaat mühendisi ile inşaat sahibi arasındaki hukuki ilişki istisna akdidir.
- Konut yapı kooperatifi tarafından üyeleri adına yaptırılan konut inşaatlarının şantiye mühendisliğini yapmak üzere çalıştırılan (çalışma süre ve şartları yazılı yapılacağı gibi sözlü de anlaşılmış olabilir) inşaat mühendisi ile kooperatif tüzel kişiliği arasındaki hukuki ilişki, çalışma işyeri sahibinin emir ve talimatı altında ve gösterilen yerde ifa edileceğinden, hizmet akdidir.
- Belirlenen gün ve saatlerde öğrenciye ders vermek üzere anlaşan eğitimci ile öğrenci veya velisi arasındaki hukuki ilişki ise hizmet akdi olmayacağı gibi istisna akdinin konusuna da girmediğinden vekalet akdi olarak kabul edilmelidir. Aynı eğitimcinin, özel bir okulda veya dershanede önceden belirlenen gün ve saatlerdeki çalışması ise, okul veya dershane sahibi işveren ile eğitimci arasındaki hukuki ilişkinin (çalışmanın, işverenin emir ve talimatı doğrultusunda, gösterilen yer ve saatte ve belirlenen programa göre yapılması nedenleriyle) hizmet akdi olarak kabulü gerekir.
- Herhangi bir konudaki davayı, dava sahibinin istekleri doğrultusunda takip eden avukat ile dava sahibi arasındaki hukuki ilişki, hizmet akdi olmayıp, vekalet akdidir. Tüm mesaisini bir işverenin emrine hasreden, işverenin gösterdiği yerde ve belirlenen saatlerde ücreti karşılığı çalışan Avukat ile işveren arasındaki hukuki ilişki hizmet akdidir.
- Kendi adına muayenehanesi bulunan doktor ile hastası arasındaki hukuki ilişki vekalet akdi, sağlık kuruluşunda, sağlık kuruluşu işvereninin emir ve talimatı altında çalışan doktor ile sağlık kuruluşu işvereni arasındaki hukuki ilişki ise hizmet akdi olur.
Kaynak: ssk.gov.tr