Moldova

Demografik Göstergeler

4.434.547 kişilik nüfusuyla, km² başına 108 kişi düşen bu ülkede, nüfus artış oranı -1.830 kişidir. Nüfus'un % 96'sı okuma yazma bilir. Kişi başına düşen milli gelir 2 600 $ seviyesindedir.

Nüfusun Etnik Yapısı

İdari Bölümler

Moldovalı/Rumenler: % 71,1
Ukraynalı: % 11,7
Rus : % 9,5
Gagauz Türkleri: % 3,8
Bulgar : % 1,9
Yahudi : % 0,4
Diğer : % 1,6

Konum

Doğu Avrupa'da yer alan Moldova'nın denize kıyısı yoktur. Toplam 1.389 km olan kara sınırının; 450 km'si Romanya ve 939 km'side Ukrayna iledir. Toplam 33.843 km² alan kaplayan ülke arazisinin 472 km² si göller oluştururken, 33.371 km² si kara yüzeyidir. Ülkenin en alçak yeri 2 m ile Dinyester Nehri kıyıları iken, en yüksek yeri 430m ile Dealul Balanesti Tepesidir.

Tarih

Ana madde: Moldova tarihi

Moldova tarihi boyunca sık sık işgallere maruz kalmıştır. Cumhuriyet'in esası Prut ve Dinyester nehirlerinin arasında tarihi adı Besarabya olan bölgedir. Halen Romanya ve Ukrayna ile iç içe geçmiş olan Moldova toprakları 16. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'nun egemenliği altına girmiştir. 1812 yılına kadar 300 yıl, Boğdan eyaleti olarak Osmanlı İmparatorluğuna bağlı olan ve 1812 yılında Osmanlı-Rus Barış Anlaşmasıyla Rusya'nın egemenliğine giren bölge, 1918 yılına kadar Rus İmparatorluğu'nun bir vilayeti olarak kalmıştır. Rusya'nın Kırım Savaşı'nda yenilmesinden sonra Moldova'nın bir kısmı (Güney Besarabya) Romanya'ya geçmiş, ancak Rusya 1878'deki Berlin Kongresi ile bu bölgeyi geri almıştır. I. Dünya Savaşından sonra, 1918'de bölge Romanya'nın eline geçmiş ve 1924 yılında (o dönemde etnik Ukraynalıların hakimiyetinde olan) Dinyester'in doğu yakasında Moldova Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti (MÖSSC) kurulmuştur.

1918 yılındaki Romanya'yla Besarabya'nın birleşme antlaşması

1939'daki Nazi-Sovyet Paktı'nın imzalanmasından sonra 1940 yılında Sovyetler Birliği Besarabya'yı yeniden ele geçirmiş ve bu bölgenin büyük bir kısmını MÖSSC ile birleştirmiştir. Almanya'nın SSCB'ne saldırması ile SSCB bir kez daha 1941 Temmuz'unda Moldova'yı Romanya'ya vermek zorunda kalmış, ancak Sovyet kontrolü 1944 Ağustos'unda yeniden sağlanmıştır. Moldova'nın şimdiki sınırları Prut ve Dinyester nehirlerinin arasındaki Besarabya denilen tarihi bölgenin SSCB tarafından Romanya'dan alınması ile 1947'de çizilmiştir. Romanya ile ilişkileri kesilmiş, kril alfabesi kullanma zorunluluğu getirilmiş, Rusların ve Ukraynalıların endüstriyel bölgelere büyük çaplı göçleri özellikle desteklenmiştir. 1950'lerde ise binlerce etnik Romen, Orta Asya'ya göç etmek zorunda bırakılmıştır.

1986'da Sovyet Lideri Gorbaçov tarafından uygulanan Glasnost politikası ile birlikte ulusal ve kültürel bağımsızlık için uğraş veren birçok bağımsız politik grup ortaya çıkmıştır. 1990 Şubat'ında Cumhuriyet'in Yüksek Sovyet (Parlamento) seçimleri yapılmıştır. Moldova'nın bağımsızlık ve reformlara yönelik çalışmaları 1990 yılında artmıştır. serbest piyasa ekonomisine geçiş yolunda çalışmalara bu yıl içerisinde başlanmıştır. Yine aynı yılın ilkbaharında yapılan seçimlerde Moldova Halk Cephesi Parlemento'da çoğunluğu sağlamış ve Anayasa'da bir dizi değişiklik yapılmıştır. Pek çok Sovyet Cumhuriyeti'nde tam bağımsızlık, Moskova'daki başarısız darbe girişimi sonucunda kazanılmıştır. Darbenin bastırılmasından sonra Moldova, 27 Ağustos 1991'de bağımsızlığını kazanmıştır. Bu hareketin ardından Ukrayna sınırında gümrük ofisleri açılmış ve Rus askerlerinin Cumhuriyet'ten ayrılması talep edilerek, Moldova Ulusal Ordusu kurulmuştur. 21 Aralık 1991 tarihinde Moldova yönetimi halkın büyük ölçüde karşı çıkmasına rağmen Almatı'da yapılan toplantıda eşit ve kurucu üye olarak Bağımsız Devletler Topluluğu'nun oluşmasına yönelik anlaşmayı imzalamıştır.

Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra uluslararası sistemin gündemini meşgul eden etnik sorunlar Moldova'nın da gündemini şekillendirecek potansiyel bir faktör olarak karşımıza çıkmaktadır. Ancak Gagoğuzlara verilen özerklik, Sovyetler Birliğinin dağılmasından sonra barışçı yolla çözümlenen ilk ve tek etnik sorun olma özelliğini korumaktadır.

Moldova'nın Üye olduğu uluslararası örgüt ve kuruluşlar

Gagauz Yeri Özerk Bölgesi

Gagoğuzlar Ortodoks Hristiyan kökenli etnik Türklerdir. 11. yüzyılda Balkanlara göç eden Gagoğuzlar Ortodoks Hristiyanlığını kabul etmişler daha sonra Osmanlı yönetimi altında kalmışlardır. 18. ve 19. yüzyıllarda Balkanlarda başlayan ve bağımsız olma hedefini güden hareketler sırasında Bulgarların baskısına dayanamayan Gagoğuzlar, 1750-1846 yılları arasında Tuna ırmağı üzerinden Rusya'ya göç etmişler ve Tuna bölgelerine (1769-1791) ve Besarabya'ya (1801- 1812) yerleşmişlerdir. Ruslar Gagoğuzlara toprak vererek Tuna sınırı boyunda yerleşmelerini sağlamışlar ve Rusça öğrenmelerini kolaylaştıracak bir ortam yaratmışlardır. Moldova'da yaşayan ve Türkçe konuşan, Ortodoks Hristiyan Gagoğuz halkının bir bölümü 19. yüzyılın başında Türk- Rus savaşları sırasında Bulgaristan'dan Moldova'ya gelmiş ve 1906 yılındaki 15 günlük bağımsızlık dönemi dışında, sırasıyla Rus, Romen ve Sovyet yönetimi altında yaşamışlardır. Gagoğuz milliyetçiliği 1988 yılına kadar daha çok aydın hareketi olarak kalmış, ancak Moldova Cumhuriyeti'nin resmi dilinin Romence olarak kabul edilmesi ve ülkedeki diğer etnik grupların hareketlenmeleri üzerine bağımsızlık hareketi ateşlenmiş ve 1987 yılında "Gagoğuz Halkı" adlı halk hareketi başlatılmıştır.

1989 Mayıs ayında ilk kongresini yapan "Gagoğuz Halkı" adlı hareket, güney Moldova'da başkenti Komrat olmak üzere kurulacak özerk Gagoğuz Cumhuriyeti'nin kendi kültürel ve ekonomik işlerini büyük ölçüde kontrol etmekle birlikte, yine Moldova'ya bağlı özerk bir yönetim talebiyle ilk önemli çıkışını yapmıştır. Gagoğuzlar, 21 Ağustos 1990'da Özerk Gagoğuz Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ni, güneyde Gagoğuzların en yoğun yaşadığı Komrat yöresinde ilan etmişlerdir. Bu karar, Moldova Yüksek Sovyeti tarafından iptal edilmiştir. [25 Ekim]] 1990'da Gagoğuzlar, Gagoğuz Cumhuriyeti'ni oluşturmaya yönelik seçimler yapmış, ancak Moldova milliyetçileri bu girişimi, yöreye 50.000 silahlı gönüllü göndererek önlemeye çalışmış ve Sovyet askerlerinin müdahalesiyle şiddet önlenmiştir. Devam eden seçimler sonucunda 31 Ekim'de Komrat'ta yeni bir Gagoğuz Yüksek Sovyeti kurulmuş, Stepan Topal Başkan seçilmiştir. Moldova'nın bağımsızlığını ilan etmesinden sonra (27 Ağustos 1991), Gagoğuzlar da kendi cumhuriyetlerini ilan etmişlerdir. Moldova Meclisi 23 Aralık 1994 tarihinde " Gagoğuz Yeri " Özel Hukuki Statüsünü yasa olarak çıkarmıştır. Yasaya göre, Gagoğuzlara Moldova Anayasası'na ters düşmemek şartıyla, çeşitli sahalarda yasa çıkarma hakkı verilmiştir. Gagoğuz Yeri'nin en yüksek mercii Başkandır ve Gagoğuz Yeri'nin tüm makamları Başkan'a bağlıdır.

Gagoğuz Yeri'nin Resmi dili Gagoğuzca, Moldovanca ve Rusçadır. Gagoğuzlara bu kanunla self-determination hakkı tanınmıştır. Gagoğuzlara özel statü tanıyan bu yasaya göre ( Madde 113 ), Millet Kongresi, kültür, bilim, eğitim, iskan, belediye hizmetleri, sağlık, spor, bütçe, ekoloji, finans ve ekonomi alanlarında Moldova Anayasası.na ters düşmemek kaydıyla kanun yapmaya yetkili kılınmıştır. 5 Mart 1995 tarihinde, Özerk Gagoğuz Yeri Cumhuriyeti.nin sınırlarını belirlemek üzere yapılan referandum sonucunda 32 yerleşim biriminde (3 şehir ve 29 köyde) Gagoğuz Yeri'ne bağlanılması yönünde sonuç çıkmıştır. 25 Şubat 2001 tarihinde yapılan seçimlerde Gagoğuz Yeri Özerk Bölgesinden Moldova Komünistler Partisine %80 oranında oy çıkmış, parti en büyük zaferini burada kazanmıştır.

Gagoğuz Bölgesinin kendi bütçesini oluşturmasına müsade edilmesi, Bölgede toplanan dolaylı vergilerin Gagoğuz yönetimine bırakılması, Gagoğuz Yeri'nin özerkliğinin yalnızca 1994 yılında kabul edilen kanunda kalması yerine Moldova Anayası'na işlenmesi, Moldova Parlementosu tarafından kabul edilen kanularda Gagoğuz Yeri'nin Özerkliği'ni zedeleyen hükümlerin kaldırılması ve bundan sonra kabul edilen kanunlarda bu konuya dikkat edilmesine yönelik talepleri devam etmektedir. Bu taleplerden bir kısmı Moldova hükumeti tarafından kabul edilmiş ve 2002 yılı için bütçeden Gagoğuz yerine daha fazla pay verilmiş, bölgede toplanan dolaylı vergilerin Gagoğuz yerine bırakılması kabul edilmiştir. Fakat Gagoğuz Yeri'nin özerkliğinin anayasaya işlenmesine dair kurulan komisyon çalışmaları anlaşmazlıklar nedeniyle kesilmiştir. Gagoğuz Bölgesi, Moldova'nın federal bir cumhuriyete dönüştürülmesi tartışmalarını başlatmış, Transdinyester Bölgesi ile ticari ekonomik ve siyasi bağlantılarını yoğunlaştırmıştır.