Çocukların Yeni yasadan önce sigortalı yaptırılma çaba ve telaşı

Yeni Yasa ve Çocukların Sigortalılık Durumu Vİdeo Anlatım

PRİM ÖDEME AVANTAJI

Emekli olmak için iki şart aranıyor: Belli sayıda prim ödeme ve belli yaşı doldurma. Bugünkü yasaya göre, kadın ve erkek sigortalı 7000 gün prim ödeme şartıyla emekli olabiliyor. Yeni yasa prim şartını 7200 güne çıkartıyor. Yeni yasadan önce sigortalı olan çocuğun emekli olmak için 200 gün prim avantajı olacak.

YAŞ AVANTAJI

Bugünkü yasaya göre emeklilik için kadın sigortalıda 58, erkek sigortalıda 60 yaş aranıyor. Yeni yasa ile, kadın ve erkek sigortalıda emekli olma yaşı 65'e yükseltiliyor. Yeni yasadan önce sigortalı olan kız çocukları 65 yerine 58 yaşında emekli olacağından 7 yıl avantaj sağlayacak. Erkek çocuk da 65 yerine 60 yaşında emekli olacağından 5 yıl avantajı olacak.

Aylık bağlama oranı Bugünkü yasaya göre 25 yıl çalışanın aylık bağlama oranı yüzde 65. Yeni yasa 25 yıl çalışanın aylık bağlama oranını yüzde 50'ye indiriyor. Aylık bağlama oranına gösterilen tepki üzerine, Emek platformu ile varılan mutabakat sonunda, yasa çıktığı tarihte sigortalı olanlara ilk 10 yıllık çalışması için her yıla yüzde 3, sonraki her yıla yüzde 2 aylık bağlama oranı verilmesi kararlaştırıldı. Üzerinde mutabakata varılan yeni aylık bağlama oranına göre, yeni yasadan önce sigortalı olan ve 25 yıl çalışana yüzde 60 oranında aylık bağlanacak. Oysa yeni yasanın yürürlüğe girmesinden sonra sigortalı olan ve 25 yıl çalışana yüzde 50 oranında aylık başlanacak. Dolayısıyla, yeni yasa çıkmadan sigortalı olan çocuklar, yeni yasa çıktıktan sonra sigortalı olanlara nazaran yüzde 10 daha fazla emekli aylığı alacaklar. Yeni yasadan önce sigortalı olmak avantaj sağlıyor. Ancak, çocuklar yaş şartı aranmadan sigortalı olabilir mi? Konunun hem İş Kanunu'nu hem de SSK'yı ilgilendiren boyutu var.

İŞ KANUNU YÖNÜNDEN ÇOCUĞUN ÇALIŞMASI

4857 sayılı İş Kanunu'nun 71'inci maddesine göre, 15 yaşından küçük çocukların çalıştırılmaları yasak. Yani, yasa 15 yaşından küçük çocukların çalışmasını yasaklamış. Bunun tek istisnasını, ilköğrenimini bitirmiş olan ve 14 yaşını doldurmuş çocukların hafif işlerde çalıştırılması oluşturuyor. Bu çocukların hangi işlerde çalıştırılabileceği ise ‘Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik'te belirlenmiş. Söz konusu yönetmelik 14 yaşını dolduran ve 15 yaşını doldurmamış kişiyi ‘çocuk işçi' olarak tanımlamış ve ilköğrenimini tamamlamış olmak şartıyla, çocuk işçilerin kümes hayvanları besiciliği, ipek böcekçiliği, esnaf ve sanatkarların yanında satış işlerinde, çiçek toplama işlerinde, gazete ve dergi dağıtım işinde, fırın-pastane ve işçisiz lokantada komi olarak, çiçek satışı gibi işlerde çalıştırılabileceğini hüküm altına almıştır. Aynı yönetmelik, 15 yaşını dolduran ancak, 18 yaşını doldurmayan kişiyi ‘genç işçi' olarak tanımlamış ve genç işçilerin de, meyve ve sebze konserveciliği, meyve ve sebze kurutma işleri, helva, ağda, pekmez imalat işleri, kasaplarda yardımcı işler, çay işletmesi işleri, kuru yemiş hazırlama işi, süpürge ve fırça imalat işi, büro işleri ve yardımcı işler, balıkhane işleri gibi işlerde çalışmasına izin vermektedir. Bu işler dışında çalıştırılmalarını ise yasaklamaktadır. Ayrıca, taraf olduğumuz uluslar arası bazı sözleşmelerde çocuk işçi çalıştırılması yasaklanmıştır. Sonuç olarak İş Kanunu açısından 15 yaşından küçük, ilköğrenimini tamamlaması şartıyla 14 yaşından küçük çocukların çalıştırılması yasaktır. 14 veya 15 yaşındaki çocukların da hangi işlerde çalışacağı teker teker yönetmelikte belirlenmiştir. Bu yasaklamaya uyulmamasının ciddi idari para cezası olduğu gibi, adli yargıya kadar uzanan bir başka boyutu da vardır.

SSK YÖNÜNDEN ÇOCUĞUN ÇALIŞTIRILMASI

8 Eylül 1999'dan sonra sigortalı olanlar için, mevcut yasaya göre ve yeni çıkacak yasaya göre normal emeklilik için sigortalılık süresinin bir önemi bulunmamaktadır. Yukarıda da belirtildiği gibi belli sayıda prim ödeyen ve belli yaşı dolduran, emekli olabilmektedir . Bu açıdan, yeni yasa yürürlüğe girmeden önce, çocukların bir gün de olsa sigortalı olması, bugünkü yasa şartlarına tabi olmak için yeterli olacaktır. Ancak tabiki bu durum 14 veya 15 yaşını dolduran ve belirtilen işlerde sigortalı çalışacak çocuklar için geçerlidir.

14 YAŞINDAN KÜÇÜK ÇOCUK SİGORTALI OLAMAZ MI?

Maalesef yasalarımızın tüm çalışma hayatını kavramadığı açıkça ortadadır. 14 yaşından küçük çocukların çalıştırılmaları yasak olmasına rağmen, bazı işlerde 14 yaşından küçük çocukların çalıştırıldığı da görülmektedir. Örneğin, reklam flimlerinde, dizilerde, sinema flimlerinde, defilelerde, sirklerde sıfır yaşına kadar her yaşta küçük çocuğun çalıştırıldığı da bir başka gerçektir. Genellikle sanat yönü olan bu işlerde çalışan çocuklar, istisnai olarak yaş sınırı aranmadan sigortalı olabilirler. Bu işlerin dışında 14 ve 15 yaşından küçük çocukların sigortalı olmaları belli riskler taşımaktadır. Ancak, bu riskler göze alınarak 14, 15 yaşın altındaki çocukların da sigortalı yapılarak çalıştırıldığı görülmektedir. Bu durum, sigortalı tescili yapılırken, SSK'nın, İş Kanunu'nu dikkate almadan yani, yaş kontrolü ve denetimi yapmamasından kaynaklanmakta dır. İşe giriş bildirgesinde yaşa bakmadan sigorta sicil numarası verildiğinden, hangi yaşta olursa olsun, çocuğa sigorta sicil numarası alınmaktadır. Bu konuda vurdum duymaz ve yasalarla çelişen uygulamaya son verme ihtiyacının olduğuna da hiç kuşku yoktur.

TBMM'de görüşülmesine devam eden yeni sosyal güvenlik yasası, emekli olma şartlarını zorlaştırması, özelliklede emekli olmak için yaş haddini kadında 58 den, 65 e, erkekte 60 tan 65 e çıkartması ana ve babaları haklı olarak, çocuklarını yeni yasadan önce sigortalı yaptırma telaşına düşürdü. Ancak, çocuğun sigortalı olabilmesi için yaş aranıp aranmadığı, hangi işlerde çalışabileceği gibi pek çok husustaki belirsizlik ve farklı uygulamalar, komik ve gülünç sonuçların doğmasına da yol açtı. Örneğin; kundaktaki çocuğun inşaat işyerinde sigortalı yapılarak, çalışıyor gösterilmesi, ilköğrenimine devam eden çocukların yerini dahi bilmediği fabrika atölye gibi yerden sigortalı yapılması gibi.

Çocukların sigortalı yapılması hususunda tam bir şaşkınlık ve telaş içinde olan okurları aydınlatmak için konu aşağıdaki başlıklar altında özetlenmiştir.

SSK da sigorta başlangıcı için yaş sınırı var mı?

08.09.1999 tarihinde aynen bugün olduğu gibi, büyük sosyal güvenlik reformu olarak topluma sunularak uygulamaya konan 4447 sayılı yasa ile, emeklilik şartlarının zorlaştırılması daha önce 5000 gün olan prim ödeme şartının 7000 güne çıkartılması ve emeklilik için kadına 58 erkeğe 60 yaş şartı getirilmesine karşın, kadında 20 yıl erkekte 25 yıl olan sigortalılık süresini kaldırılmıştı. Sigorta başlangıcı için belli yaş haddi aranıp aranmadığını 4447 sayılı yasanın yürürlüğe girdiği 08.09.1999 tarihinden önceki ve sonraki dönem için ayrı ayrı inceleme zorunluluğu  var.

08.09.1999 tarihinden önce sigorta başlangıcında yaş önemliydi

4447 sayılı yasanın yürürlüğe girdiği 08.09.1999 tarihe kadar emekli olmak için, kadında 20 yıl sigortalılık süresi ve 5000 gün prim ödemesi, erkekte ise 25 yıl “sigortalılık süresi” ve 5000 gün “prim ödeme” şartı aranıyordu. Gerek kadında, gerekse erkekte emekli olmak için yaş haddi aranmıyordu. Sigortalılık süresi, kişinin ilk defa sigortalı olduğu tarih ile, emekli olmak için başvuru yaptığı tarih arasında geçen süre olup, bu süre içinde her gün için prim ödenmesi geremiyordu.  Kadındaki 20, erkekteki 25 yıl sigortalılık süresi içinde, 5000 gün prim ödemesi emeklilik için yeterli oluyordu. 08.09.1999 dan önceki dönemdeki sigortalılıkta01.04.19981 tarihine kadar 18 yaşından küçükken yapılan sigorta başlangıçları, sigortalılık süresi açısından başlangıç sayılırken,  01.04.1981 tarihinden itibaren başlangıç için 18 yaş şartı aranmaya başladı. 18 yaşından küçükken yapılan sigortada, sigorta başlangıç tarihi olarak, 18 yaşın doldurulduğu tarih dikkate alındı.(18 yaşının doldurulduğu tarih başlangıç tarihi sayıldı). Ancak, 18 yaşından küçükken ödenen primler,  prim ödeme gün sayısına dahil edildi. 01.04.1981 ile 08.09.1999 tarihleri arasında emeklilik açısından, sigorta başlangıcı için 18 yaşın doldurulduğu tarih arandı. 18 yaştan küçük başlangıçlar sigortalılık süresi açısından dikkate alınmadı.

08.09.1999 sonrası için başlangıçta yaş önemini yitirdi

4447 sayılı yasa ile, 08.09.1999 tarihinden itibaren emekli olmak için aranan, 5000 gün prim ödeme şartının 7000 güne çıkartılması ve kadına 58, erkek için 60 yaş şartı getirilmesi ve süre şartını(kadında 20 erkekte 25 yıl) kaldırması üzerine de;  kısmi yaşlılık aylığı hariç, emeklilik açısından sigorta başlangıcı için, 18 yaş şartının da, hem eski sigortalılar için, hem de bu tarihten sonra sigortalı olanlar için önemi     kalmadı. 08.09.1999 tarihide getirilen yeni emeklilik şartlarına geçişini sağlayan, kademeli geçiş  düzenlemeleri ile de  sigortalılık süresinin başlangıcı açısından 18 yaş şartının önemi kalmadı. Ancak;

- 08.09.1999 tarihinden sonra Kısmi yaşlılık aylığı için, 25 yıl sigortalılık süresi, 4500 gün prim ödeme kadın 58 erkek 60 yaş şartı arandığından, 25 yıllık sigortalılık sürenin başlangıcı açısından,

- Vergi indirim hakkı almış özürlülerin, emekliliğinde, özür derecesine göre 15 ila 19 yıl arasında sigortalılık süresi arandığından, sigortalılık süresinin başlangıcı açısından

18 yaşın doldurulması aranmaktadır. 18 yaşından küçüklerin sigortalılığında, sigorta başlangıç tarihi olarak 18 yaşın doldurulduğu tarih dikkate alındığından, bunlar için sigorta başlangıç tarihi olarak 18 yaş şartı muhafaza edilmektedir.   

İş Kanunu tabi olan işyerlerinde çocukların çalıştırılmaları

Çocuklar iş kanuna tabi olan ve iş kanununa tabi olmayan işyerlerinde sigortalı olarak çalıştırılabilirler. Çocukların İş Kanana göre çalıştırılabilme şartları aşağıdaki başlıklar altında özetlenmiştir.

14 yaşını dolduran 15 yaşını doldurmayan çocukların Çalıştırılabileceği işler

İş Kanununa göre;  15 yaşından küçük çocukların çalıştırılmaları yasaklanmıştır. Bunun tek istisnasını ise ilk öğrenimini tamamlamış çocukların belli şartlarda çalıştırılmasıdır.

14 yaşını doldurmuş 15 yaşını doldurmamış çocuklar “ Çocuk İşçi” sayılıyor. Çocuk işçiler “Çocuk işçi ve genç işçilerin çalıştırılma usul ve esasları hakkında yönetmenlik” te belirlenmiş olan hafif işlerde çalıştırılmaları öngörülmüştür.  Çocuk işçiler, Yöneltenliğin 1 nolu aşağıdaki ekinde tek tek sıralanan  işlerde çalışabiliyorlar.                  

Çocuk İşçilerin Çalıştırılabilecekleri Hafif İşler (14 yaşı doldurmuş, 15 yaşından küçük çocuklar)

1. Düşme ve yaralanma tehlikesi olabilecek şekilde çalışmayı gerektirecek olanlar hariç meyve, sebze, çiçek toplama işleri,

2. Kümes hayvanları besiciliğinde yardımcı işler ve ipek böcekçiliği işleri,

3. Esnaf ve sanatkarların yanında satış işleri,

4. Büro hizmetlerine yardımcı işler,

5. Gazete, dergi ya da yazılı matbuatın dağıtımı ve satımı işleri (yük taşıma ve istifleme hariç),

6. Fırın, pastane, manav, büfe ve içkisiz lokantalarda komi ve satış elemanı olarak yapılan işler,

7. Satış eşyalarına etiket yapıştırma ve elle paketleme işleri,

8. Kütüphane, fuar, panayır ve sergi yerlerinde yardımcı işler (yük taşıma ve istifleme hariç),

9. Spor tesislerinde yardımcı işler,

10. Çiçek satışı, düzenlenmesi işleri.

 

15 yaşını dolduran 18 yaşını doldurmayan çocukların Çalıştırılabileceği işler

15 Yaşını doldurmuş olmasına rağmen 18 yaşını doldurmayan çocuklar İş Kanunumuza göre; “Genç İşçi” sayılıyor. Genç işçiler, “Çocuk İşçi Ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul Ve Esasları Hakkında Yönetmenlik” te belirlenen işlerde çalıştırılabiliyor. Genç işçiler adı geçen yönetmenliğin 2 nolu ekinde tek tek sıralanan aşağıdaki işlerde çalıştırılabiliyorlar.

 

 

Çocukların Çalıştırılamayacağı İşler

İş Kanunu, çocuk ve genç işçilerin çalıştırılabileceği işlerin belirlenmesinin yanında, çalıştırılamayacağı işlerde işler de tek tek belirlenmiş durumda.  “Çocuk İşçi Ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul Ve Esasları Hakkında Yönetmenlik” in 3 nolu ekinde belirlenen aşağıdaki işlerde, çocuk ve genç işçilerin çalıştırılmaları yasaktır.

Çocuk Ve Genç İşçilerin Çalıştırılamayacakları İşler

1. 4857 sayılı İş Kanunu'nun 69. maddesinde belirtilen gece dönemine rastlayan sürelerde yapılan işler,

2. Maden ocakları ile kablo döşemesi, kanalizasyon ve tünel inşaatı gibi yer altında veya su altında çalışılacak işler,

3. Ağır ve Tehlikeli İşler Yönetmeliğinde 18 yaşını doldurmamış kişilerin çalışmasının yasaklandığı işler,

4. Hazırlama, Tamamlama ve Temizleme İşleri Yönetmeliği kapsamındaki işler,

5. Sağlık Kuralları Bakımından Günde Ancak Yedibuçuk Saat veya Daha Az Çalışılması Gereken İşler Hakkında Yönetmelik kapsamında yer alan işler,

6. Alkol, sigara ve bağımlılığa yol açan maddelerin üretimi ve toptan satış işleri,

7. Parlayıcı, patlayıcı, zararlı ve tehlikeli maddelerin toptan ve perakende satış işleri ile bu gibi maddelerin imali, işlenmesi, depolanması işleri ve bu maddelere maruz kalma ihtimali bulunan her türlü işler,

8. Gürültü ve/veya vibrasyonun yüksek olduğu ortamlarda yapılan işler,

9. Aşırı sıcak ve soğuk ortamda çalışma gerektiren işler ile sağlığa zararlı ve meslek hastalığına yol açan maddeler ile yapılan işler,

10. Radyoaktif maddelere ve zararlı ışınlara maruz kalınması ihtimali olan işler,

11. Müteharrik makineler kullanılarak yapılan işler,

12. Fazla dikkat isteyen ve aralıksız ayakta durmayı gerektiren işler,

13. Parça başı ve prim sistemi ile ücret ödenen işler,

14. Para taşıma ve tahsilat işleri,

15. İş bitiminde evine veya ailesinin yanına dönmesine olanak sağlamayan işler (eğitim amaçlı işler hariç),

16. Meslek eğitim programı gereği staj nedeni ile yapılan çalışmalar hariç, güzellik salonlarında yapılan yüz, vücut bakımı ve estetiği, epilasyon ve masaj işleri,

17. Açık bir şekilde veya uzman hekim raporu ile fiziki ve psikolojik yeterliliklerinin üzerinde olan işler,

18. Toksit, Kanserojen, nesil takip eden genler zararlı veya doğmamış çocuğa zararlı veya herhangi bir şekilde insan sağlığını etkileyen zararlı maddelerle ilgili işler,

19. Eğitim, deney eksikliği güvenlik konusunda dikkat eksikliğine bağlı olarak gençlerin maruz kalabileceği kaçınılması veya fark edilmesi mümkün olmadığına inanılan iş kazası riski taşıyan işler.

Çocuklar İş Kanununa tabi olmayan işyerlerinde çalıştırılabilmektedir. İş Kanununa tabi olmayan işyerleri, 4857 sayılı İş Kanununun 4 ncü maddesinde,  5362 sayılı esnaf kanununa uyan ve üç kişinin çalıştığı işyerlerinde İş Kanununun uygulanmayacağı belirtilmektedir.  Bu işyerlerinde çalışanların iş ilişkisinde Borçlar kanunu uygulanmaktadır. Borçlar Kanununda da çalıştırılanlar hakkında alt yaş sınırı öngörülmemiştir. Borçlar Kanunu göre; esnaf ve sanatkar tanımına uyan ve üç kişinin çalıştığı işyerlerinde çalıştırılan çocuklarda yaş şartı aranmamaktadır.

 

14 yaşından küçük çocuk esnaf ve sanatkar yanında çalışabilir

15 yaşından küçük çocukların çalıştırılmaları İş Kanunumuzca yasaklanmış durumda. Bu yasağın tek istisnasını 14 yaşını ve ilköğrenimini tamamlamış çocukların yönetmenlikte belirlenen hafif işlerde çalıştırılmaları oluşturmaktadır. Ancak İş Kanunu üç ve daha az sayıda çalışanı olan işyerlerinde uygulanmıyor. 5362 sayılı Esnaf ve Sanatkârlar Meslek Kuruluşları Kanunu na tabi olan ve yasanın 2. maddesindeki;

“Esnaf ve sanatkâr: İster gezici ister sabit bir mekânda bulunsun, Esnaf ve Sanatkâr ile Tacir ve Sanayiciyi Belirleme Koordinasyon Kurulunca belirlenen esnaf ve sanatkâr meslek kollarına dahil olup, ekonomik faaliyetini sermayesi ile birlikte bedenî çalışmasına dayandıran ve kazancı tacir veya sanayici niteliğini kazandırmayacak miktarda olan, basit usulde vergilendirilenler ve işletme hesabı esasına göre deftere tabi olanlar ile vergiden muaf bulunan meslek ve sanat sahibi kimseleri”

Tanımına uyan esnaf ve sanatkar olarak nitelenen ve en fazla 3 kişinin çalıştığı işyerleri, İş Kanununa tabi olmadığından 14 yaşından küçük çocukların bu işyerlerinde sigortalı olarak çalıştırılmalarında Borçlar Kanunu açısından bir mahsur bulunmuyor.

Dolayısıyla, anne ve babalar 14 yaşından küçük çocuklarını esnaf ve sanatkarların yanında sigortalı olarak çalıştırabilirler.  Çünkü;  Borçlar Kanunu çocukların çalıştırılmalarında bir yaş haddi belirlememiş. Sadece; 330 maddesinde “18 yaşın altındakilerin gece süresinde ve hafta tatilinde çalıştırılmaları yasaktır.” Hükmünü getirmiştir. Bu maddeye göre; esnaf ve sanatkar yanında çalıştırılan çocuklar, gece ve hafta sonlarında çalıştırılamazlar.

Ayrıca esnaf ve sanatkar yanında çalıştırılacak çocuklar için, Borçlar Kanunun 318 nci madde hükmüne göre; usta ile çocuğun yasal vasisi arasında “çıraklık sözleşmesi” yapılması gerekir. Sözleşmede yapılacak iş, çıraklık nevi ve süresi, günlük çalışma süresi, ücret ve diğer ödemeler ile deneme süresi belirtilmelidir. 

İlköğretim ve Eğitim Kanunundaki yasak dikkate alınmalı
14 yaşından küçük  çocukların esnaf ve sanatkar yanında çalıştırılmasında,  dikkat edilmesi gereken bir başka hususta; İlk Öğretim ve Öğrenim Kanununun 59 ncu maddesi ile getirilen yasaktır. Söz konusu yasa hükmüne göre; İlköğretim çağında olup da zorunlu temel öğretim kısımlarına devam etmeyenlerin, resmi ve özel işyerlerinde veya her ne biçimde olursa olsun çalıştırmayı gerektiren başka yerlerde ücretli veya ücretsiz çalıştırılması yasaktır. Bu yasak hükmü dikkate alındığında 14 yaşından küçük çocukların ya okul dışında kalan saatlerde kısa süreli veya tatil dönemlerinde esnaf ve sanatkarların yanında çalıştırılabileceği sonucu çıkmaktadır. Çocukların esnaf ve sanatkarların yanında çalıştırılmalarında, bu hususunda dikkate alınmasında yarar var.  

 

Umumi Hıfzısıhha Kanunundaki yasak göz önüne alınmalı
Esnaf ve Sanatkar yanında çalıştırılacak çocuklar da dikkat edilmesi gereken bir başka hususta, Umumi Hıfzısıhha Kanunu ile getirilen yasaktır. Söz konusu Kanunun 173. maddesi;

 “12 yaşından aşağı bütün çocukların fabrika ve imalathane gibi her türlü sanat müesseseleriyle maden işlerinde amele ve çırak olarak istihdamı memnudur.”

Hükmünü içermektedir. Bu hükme göre; 12 yaşından küçük çocukların fabrika, imalathane ve her türlü sanat müesseseleriyle maden işlerinde amele ve çırak olarak çalıştırılmamalıdır.

Ayrıca söz konusu yasanın 176 nci maddesindeki;

“Mahalli belediyelerce bar, kabare, dans salonları, kahve, gazino ve hamamlarda 18 yaşın altındaki çocukların çalışması yasaktır.”

Hükmü de, mutlak surette dikkate alınmalı ve madde metninde sayılan ve esnaf ve sanatkar tanımına uyan işlerlerinde 18 yaşın altında çocuk çalıştırılmamalıdır. Örneğin; Kahvehanede 18 yaşından küçük çocuk çalıştırılmamalıdır.

Husus, çocukların fiilen bu işyerlerinde çalışmasıdır. Çocuk çalıştırılmadan kağıt üstünde sigortalı yapılması, kanuni bir uygulama olmayıp Sosyal Güvenlik Kurumunda yaptırılacak inceleme sonucunda çocuğun fiilen çalışmadığı tespit edilirse, sigortalılığı iptal edileceği gibi işverene idari para cezası kesilmesi de söz konusu olur.

 

Çırak sigortası çocuğu kurtarır mı?

Çıraklar bir işyerinde ayni gibi çalışırlar. Çalışma açısından şçiye benzerler. Ancak, işçiyle en temel ayrıldıkları noktayı, işçilerin ücret geliri elde etmek için çalışmasına karşın, çırakların bir meslek ve sanatı öğrenmek maksadıyla çalışmaları oluşturmaktadır. Bu yönüyle çıraklar işçi sayılmazlar. İş sağlığı ve İŞ güvenliği hükümleri hariç, çıraklar İş Kanuna tabi olmadıklarından. İş Kanunu  hükülerinden de yararlanamazlar.

3308 Sayılı Mesleki Eğitim Kanunu “Çırak”ı; çıraklık sözleşmesi esaslarına göre bir meslek alanında mesleğin gerektirdiği bilgi, beceri ve iş alışkanlıklarını iş içerisinde geliştirilen kişi olarak tanımlamıştır. Belli iş öğrenmesi için ailelerin çocuklarını çırak olarak değişik işlerde çalıştırıldığını görülmektedir. Çocukların, 3308 sayılı kanun kapsamında Çıraklık sözleşmesi yapılarak çalıştırılabilmesi için;

- Çocuğun en az ilköğretim okulu mezunu olması,

- Bünyesi ve sağlık durumu gireceği mesleğin gerektirdiği işleri yapmaya uygun olması,

- 14 yaşını doldurup 19 yaşından gün almamış olması,

 gerekiyor.

Bu şartlara uygun çocukların çırak olarak çalıştırılmaları halinde kısa vadeli sigorta kolları olarak adlandırılan “hastalık”, “iş kazası ve meslek hastalığı” sigortaları yapılarak, hastalık, iş kazası ve meslek hastalığı riskleri sigortalanmış oluyor. Ancak, çıraklar için kişiyi emekli eden uzun vadeli sigorta kolları olarak adlandırılan malullük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına prim ödenmediğinden, çıraklıkta yapılan sigorta emeklilik açısından başlangıç sayılmıyor. Ancak, çıraklık döneminde alınan sigorta numarası ve sigorta sicil kartı emekli olunana kadar kullanılıyor.

Anne ve babaların çocuklarının yeni sosyal güvenlik yasasına tabi olmaması için sigortalı yaptırırken, çırak olarak sigorta yaptırmamaya dikkat etsinler. Çünkü, yukarıda da açıklandığı gibi, çıraklıkta yapılan sigorta başlangıç sayılmadığından çocuğu yeni sosyal güvenlik yasasından kurtarmaz. Çıraklıktan dolayı yapılan sigortayla çocuk, bugünkü yasaya tabi olması sağlanamaz.

 

Stajyerlerin sigortalılık durumu

Stajyer; öğrenmiş olduğu bir meslek ve sanatı geliştirmek, uygulama tecrübesi kazanmak için, stajı zorunlu kılan bir öğrenim kurumu(orta öğrenim veya yüksek öğrenim gibi) Stajyerler, staj konusuna göre, kimi zaman işçi gibi, kimi zamanda çırak gibi çalışmalarına karşın, çıraklar kadar yasal korumaları yoktur. Sadece İş Sağlığı ve iş güvenliğine ilişkin tüzük ve yönetmenliklerde yer alan hükümlerin stajyerler hakkında da uygulanacağı hüküm altına alınmıştır. Bunun dışında, Stajyerler için İş Kanununda herhangi bir düzenleme yapılmamıştır. Stajyerler İş sözleşmesine göre çalıştırılmadıkları ve haklarında yasal bir düzenlemede olmadığından, sosyal sigortalardan yararlanamamaktadırlar. Ancak, yönetmenliklerinde zorunlu staj öngörülenlerin,  staj döneminde çıraklar gibi, hastalık, İş Kazası ve meslek hastalığı sigortası yapılır. Stajyerler için çalışanı emekli eden malullük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına prim ödenmediğinden, emeklilik için başlangıç sayılmaz.

Çocuklarının yeni yasaya tabi olmaması için, yeni yasanın yürürlüğe girmesinden önce sigortalı yaptırma telaşı içinde olan ana ve babaların stajyer sigortasının işe yaramadığını bilmesinde yarar var. Stajyer olarak yapılan sigorta başlangıç sayılmadığından çocuğu yeni yasadan kurtarmaz.

 

0,1,2,3,4 yaşında çocuklar sigortalı olabilirler mi?

Sigortalı olmak için, yasada belirlenmiş bir yaş sınırı yoktur. Hatta yaşı ne olursa olsun çalıştırılan çocukların sigortalı yaptırılmaları zorunludur. Fakat bu her yaştaki çocuğun her işte çalıştırılabileceği anlamına gelmiyor. Örneğin kundaktaki bir çocuğun inşaat işyerinden sigortalı yaptırılması, işin doğal akışına aykırı olduğundan kan-bul edilemez. Çünkü; kundaktaki bir çocuk, inşaatta ne kalıp çakabilir, ne demir bağlayabilir, ne duvar örebilir ne de sıva yapabilir.  Ancak, kundaktaki sıfır bir yaşını doldurmamış bir çocuk, bir reklam filminde oynayabilir.  

Nitekim; televizyonlarda sıfır yaşından 4 ve 5 yaşına kadar olan çocukların çocuk bezi, mama, şampuan reklamlarında oynatıldıkları görülmektedir. İşte bu şekilde reklam filmi, TV. Dizisi, sinema filmi, çocuk giysilerin sunumundaki mankenlik, kataloğ çekiminde fotomodellik, gibi sanatsal yönü ağırlıkta olan işlerde çalıştığı görülmektedir. Bu tür sanatsal yönü ağır basan ilerde çalışan çocuklar sigortalı yaptırılmaları mümkün bulunuyor.

Güzel sanatlar konularında çalışanlar için özel bir çalışma kanunu yoktur. Basın işinde çalışanlar 5953 sayılı Basın İş Kanununa, denizde çalışanlar 854 sayılı Deniz İş Kanununa, Diğer işlerde çalışanlar 4857 sayılı İş Kanununa tabi iken, sanat yönü ağır olan işlerde çalışanların özel bir çalışma kanunu yoktur. Borçlar Kanun' nun 353 üncü maddesindeki; “ Bu babın hükümleri hizmet akdinin teşekkül unsurlarını havi olmakla beraber ilmi veya bedii malumatı mahsusayı haiz olanlar tarafından ücretle yapıla gelen mesai hakkındaki akitlere de tatbik olunur.” hükmüne göre, sanatsal yönü ağır olan işlere çalışanlar hakkında Borçlar Kanunu uygulanmaktadır.   

Borçlar Kanunu gereğince yapılacak hizmet sözleşmelerinde ise, belirlenmiş bir alt yaş sınırı  yoktur. Bu nedenle; reklam filmi, TV. dizisi, sinema filmi, çocuk giysilerin sunumundaki mankenlik, kataloğ çekiminde fotomodellik, sirklerde çocukların yaptığı çeşitli gösterilerde oynayan çocuklar, ses ve söz sanatı icrası gibi, sanatsal yönü ağırlıkta olan işlerde çalışan veya görev alan çocuklar YAŞLARI NE OLURSA OLSUN, sigortalı olabilirler. Hatta 506 sayılı SSK nın Ek 10. ncu maddesince sigortalı yaptırılmaları zorunludur.  

14 yaşından küçük çocuğu olan ana ve babalar çocuklarını sayılan işlerden birinde, yeni yasa yürürlüğe girmeden sigortalı yaptırabilirlerse, çocukları emeklilik açısından bugünkü yasaya tabi olur ve yeni yasadan kurtulurlar.

 

Çocuk sigortasında ince nokta

Hangi yaşta olursa olsun çocuk yeni yasanın yürürlüğe girmesinden önce sigortalı yaptırılması halinde, bugünkü yasaya tabi olacak ve yukarıda sayılan avantajları elde edecek. Ancak, burada dikkat edilmesi gereken husus, hangi işte sigortalanırsa sigortalansın, çocuğun o işte fiilen çalışmasıdır. Yoksa, işe gitmeden sadece kağıt üstünde sigortalı yaptırılması gerçek bir çalışmayı ifade etmediğinden, herhangi bir inceleme ve kontrolde, fiilen çalışmadığının tespit edilmesi ve sigortalığının iptali mümkün bulunmaktadır. Nitekim, Çalışma ve Sosyal Güvenlik bakanı Faruk Çelik; çocukları sigortalı yaptıran işyerlerinin inceleneceğini ve fiilen çalışmayan çocukların sigortalılıklarının  iptal edileceğini ve işyeri hakkında da cezalı işlem yapılacağını açıkladı. Bu tür incelemeler genellikle yetkililerin(müfettiş, yoklamam memuru vb.) iş yerine gelerek, işyerinde çalışanlardan ve işverenden söz konusu çocuğun işyerinde çalışıp çalışmadığı, çalışmışsa kaç gün çalıştığı, aldığı ücret gibi sorular sormak suretiyle aldığı yazılı ifadeler alınmak suretiyle yapılmaktadır. Yapılan tespitlerde fiilen çalışmadığı tespit edilenlerin sigortalılığı iptal edilmekte işverene de idari para cezası kesilmektedir. Ancak, çocuk fiilen çalışmasa bile, müfettiş ve kontrol memuruna(veya denetimi yapana) çocuğun çalıştığı yönünde ifadeler verilmesi halinde, yapılacak bir şey olmayıp, yapılan sigorta iptal edilemeyecektir. Çocuğunu yeni yasanın yürürlüğe gireceği tarihten önce sigortalı yaptırmaya çalışan ana ve babalar ile, çocuğu işyerinden sigortalı yapacak olan işverenlerin bu hususlara dikkat etmesinde fayda vardır.   

Yeni yasa yürürlüğe girmeden sigortalı olmanın çocuğa faydası ne?

Yeni yasa yürürlüğe girmeden birkaç günde olsa sigortalı bir işte çalışan çocuk, emekli olma şartları açısından, bugünkü yasaya tabi olacaktır. Çocuğun yeni yasadan önce sigortalı olması, çocuğa şunları kazandıracak.

-     Kız çocuğu 7200 gün prim yerine 7000 gün prim ödeyerek emekli olacak.

-     Kız çocuğu 65 yaş yerine  58 yaşını doldurduğunda emekli olacak,

-     Erkek çocuğu 7200 gün prim ödeme yerine 7000 gün prim ödeyerek emekli olacak,

-     Erkek çocuğu 65 yaş yerine 60 yaşını doldurduğunda emekli olacak,

-     Kız çocuğa da, erkek çocuğa da yüzde 20 fazla emekli aylığı alacak. emekli aylığı 10 puan fazla aylık bağlanacak. Örneğin; yeni yasa yürürlüğe girdikten sonra sigortalı olanlara 25 yıl prim ödemesi olana halinde yüzde 50 oranında aylık bağlanacak. Yeni yasadan önce(bir gün önce bile) sigortalı olanlara ise, 25 yıl prim ödemesi halinde yüzde 60 oranında aylık bağlanacak.  Bu ise yeni yasadan önce sigortalı olanların, yeni yasa kapsamında sigortalı olan ve aynı süre prim ödeyenden yüzde 20 fazla aylık alacağı anlamına geliyor.

-     Kız çocukta erkek çocukta emekli olduğu zaman emekli aylığı kesilmeden destek primi ödeyerek çalışabilecek.